Kapitularz




W założeniach klasztornych kapitularz pełnił funkcję sali zgromadzeń, w której zbierała się kapituła zakonu w celu podejmowania ważnych dla całego konwentu decyzji. Praktyka ta została następnie przetransponowana na korporacje kanonickie, powstające od końca XI wieku przy wielkich katedrach biskupich.





Elewacje zewnętrzne

Przeniesienie w roku 1176 siedziby biskupstwa pomorskiego z Wolina do Kamienia, połączone było z fundacją katedry i kapituły katedralnej. W dokumencie fundacyjnym, książę dymiński Kazimierz I, hojnie uposażył kolegium kanoników, nadając jednocześnie szereg uprawnień, łącznie z prawem wyboru biskupa. Nie wiadomo, czy podjęto też wtedy decyzję, odnośnie lokalizacji pomieszczeń kanonickich?

Jako pierwsze powstało zapewne dormitorium, zlokalizowane nad wschodnim skrzydłem krużganków, mające bezpośrednie połączenie z wirydarzem i transeptem. W miarę rozrastania się kapituły, powstał problem budowy przestronnej sali, w której wspólnota ta mogłaby odbywać swoje zebrania. Niewielka początkowo liczba kanoników, wydaje się przesuwać czas wzniesienia kapitularza, na początek XIII wieku. Dokładnie nie wiadomo, kiedy realizację tę rozpoczęto i kiedy zakończono.

Kapitularz dobudowano do południowej ściany prezbiterium i wschodniej ściany południowego ramienia transeptu. Od początku nadano mu plan kwadratu. Kryty był dwoma dachami dwuspadowymi równoległymi do osi kościoła, założonymi w ten sposób, by nie zasłaniały okien prezbiterium i transeptu. Czy rozwiązanie to wymusiło dwunawowy układ wnętrza?, tego nie wiemy. W roku 1308 podczas najazdu wojsk brandenburskich pomieszczenie to uległo zniszczeniu.



Odbudowano je na przełomie XIV i XV wieku, lecz już w zmienionej formie. Zachowano plan kwadratu. Cztery sklepienia krzyżowo-żebrowe wsparto na jednej, centralnie postawionej kolumnie z ceramicznym kapitelem. Żebra narożnikowe podparto na wspornikach kostkowych, żebra schodzące się po środku ścian spoczywają zaś na ceglanych głowicach potrójnej wiązki służek.

Ściany wschodnia i południowa rozczłonkowane zewnętrznymi przyporami, posiadają profilowany cokół i gzyms okapnikowy, oraz po dwa, trójdzielne, gotyckie okna. Przez długie lata sądzono, iż do wnętrza kapitularza wiodło z prezbiterium tylko jedno wejście, przez znajdujący się tam romański portal. Dopiero - stosunkowo niedawno - podczas prac regotyzujących wnętrze, odkryto drugi portal zlokalizowany w ścianie transeptu, posiadający uskokowe ościeża, zamknięte ostrołukiem. Dwa pierwsze uskoki są proste, trzeci w formie wałka z przewiązkami. Nie wiadomo kiedy i dlaczego zamurowano to wejście.

Przez szereg wieków w pomieszczeniu tym zbierała się kapituła katedralna, sprawująca swój urząd aż do mometu jej rozwiązania w 1810 r. W sali tej zapadały zapewne najważniejsze decyzje tyczące biskupstwa i regionu. Tu również przechowywano księgozbiór biblioteki katedralnej, jednej z najstarszych i największych na Pomorzu. Pieczę nad woluminami sprawował prałat-kustosz. Szczególną pieczę roztaczał nad inkunabułami, starodrukami oraz dokumentami kapituły, z których najcenniejszymi były: akty fundacyjne, przywileje, nadania, fundacje, rachunki itp. Trudno jest dziś ustalić, jak wielki był zasób biblioteki katedralnej, czy też kapitulnej, jak ją później zwano.



Z najcenniejszych pozycji księgozbioru, zachowane źródła wymieniają:


      46 rękopisów np.:
      • kalendarz liturgiczny z 1241 r.
      • graduał z 1270 r.
      • "wielki" kodeks z XV wieku.
      • kodeks z 12 rozprawami filozoficznymi z 1423 r.
      • traktaty z prawa kanonicznego i teologii.
      • zbiory kazań i okolicznościowych mów np. Silva rerum
      • brewiarze (XIII - XV wiek) i psałterze (XIII - XV wiek) w tym brewiarz kamieński z XV wieku.
      • XV wieczna kopia Summa de ecclesiastica potestate - Augustinusa Triumphusa (1243 - 1328).
      • kopiariusz Inwentarium der Domkirche in Cammin. Urkundenabschriften. (Tabula Privilegiorum Dominorum Ducum nec non quamqumque literatum ecclesie Camminensis) - odpisy 183 dokumentów z lat 1140 - 1593. Matrykuła ta znajduje się w domu parafialnym w Kamieniu Pomorskim. Inna Matrykuła (Dregera) znajduje się w WAP w Szczecinie.

      21 inkunabułów np.:
      • mszał gnieźnieńsko-krakowski z 1492 r.
      • biblia z 1478 r.
      • biblia z 1481 r.
      • Sentencje Piotra Lombarda (cztery księgi).
      • logika stara i nowa Arystotelesa.
      • kodeks prawa kanonicznego z 1480-1481 r. (dziewięć części).

      21 starodruków np.:
      • utwory Seneki, Owidiusza, Horacego.
      • apologie Justyniana, Cypriana, Arystotelesa i Erazma z Rotterdamu.
      • mszał z 1485 r.
      • mszał kamieński z maja 1506 r.
      • Ordinarius ecclesie Caminensis z 1501 r. - porządek służby Bożej dla diecezji kamieńskiej na cały rok kościelny.
      • Decretales z 1482 r. - kodeks papieża Grzegorza IX.
      • Postilla super epistolas et evangelia - Guillermusa Wilhelma z Paryża.

Burzliwa historia księstwa i biskupstwa, wywarła swoje piętno na obecnym stanie księgozbioru. Po kasacie kapituły kamieńskiej pokaźny zasób biblioteki przewieziono na zamek w Szczecinie, a z tamtąd do biblioteki w Marienstiftsgymnasium również w Szczecinie, gdzie przetrwał do ostatniej wojny. Część księgozbioru wywieziono do Berlina. Bliżej nieokreślona część rękopisów średniowiecznych o charakterze teologicznym, została rozproszona po niektórych bibliotekach polskich. 12 znajduje się w Książnicy Pomorskiej w Szczecinie, 9 w Bibliotece Narodowej w Warszawie, 4 w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie i 1 kodeks w Bibliotece Raczyńskich w Poznaniu. Czy w księgozbiorze kapitulnym znalazły się również woluminy ze zlikwidowanej w 1524 roku biblioteki zakonnej kamieńskich Dominikanów? Wydaje się to dalece możliwe, choć źródłowo niepotwierdzone.

Księgozbiór przebywał w kapitularzu do lat 90 XX wieku, po czym przeniesiono go do pomieszczeń nowo powstałego archiwum diecezjalnego, mieszczącego się w budynku Arcybiskupiego Wyższego Seminarium Duchownego w Szczecinie. W pracowni tegoż archiwum woluminy poddawane są konserwacji.

W kapitularzu mieści się obecnie niewielkie muzeum archeologiczne, zawierające eksponaty z przeprowadzanych w rejonie Kamienia badań ratowniczych. Między innymi, wystawione są detale architektoniczne z nieistniejącego klasztoru dominikanów.






kliknij wybrany odsyłacz

Strona utworzona dnia 28-02-2003 przy pomocy programu Pajączek Light