Wirydarz zwany też paradyżem lub po prostu zieleńcem, stanowi integralną część założenia klasztornego. Jest to czworoboczny, najczęściej kwadratowy, odkryty dziedziniec, skupiający wokół siebie zamkniętą zabudowę klasztorną (klauzura), otwartą nań obejściem zwanym krużgankiem. Pośrodku, lub przy jednym ze skrzydeł, znajduje się źródło, studnia lub fontanna. Wirydarze jako miejsca modlitwy, medytacji, ascezy, pokuty i procesji liturgicznych, zakładano w klasztorach, w których prowadzono pogłębione życie kontemplacyjne. Umieszczenie go w centrum założenia klasztornego podyktowane było funkcjonalnością. Z biegiem lat nabrało również znaczenia symbolicznego. Odtąd wirydarz stał się wyobrażeniem utraconego raju lub też zapowiedzią Miasta Świętego - Nowego Jeruzalem, obrazem przybytku Boga z ludzmi. Wymowę tą pogłębiała uprawiana wewnątrz rośliność (często egzotyczna), która w połączeniu z blaskiem poranka, słońcem południa i kolorytem zachodu, wytwarzała niezapomniany klimat.

Wirydarz kamieński wzniesiono pod koniec XIII lub na początku XIV wieku w stylu gotyckim, jako jedyne tego typu założenie przykatedralne w Polsce. Dobudowano go do korpusu nawowego od strony północnej. Cztery skrzydła krużganków wyznaczają idealny kwadrat. Zamknięte od stron zewnętrznych otwierają się do wnętrza arkadami z maswerkowym wypełnieniem. Zwieńczone są sklepieniem krzyżowo-żebrowym, którego żebra spoczywają na wspornikach. Całość nakryta jest ceramicznym dachem dwuspadowym. Połączenie ze światem zewnętrznym możliwe jest jedynie przez cztery ostrołukowe portale znajdujące się w każdym skrzydle. Najbardziej okazałe o profilowanych, uskokwych ościeżach, znajdują się w ścianie wschodniej i zachodniej.

Regułą stało się zakładanie w wirydarzach studzienek lub fontann, które stawały się źródłami życiodajnej wody dla uprawianej w nim roślinności, a ponadto miały również znaczenie symboliczne, wyobrażając zdrój wody żywota wiecznego.

Ten eschatologiczny wymiar wirydarza podkreślała również tradycja grzebania w nim ciał zmarłych kanoników. Przypuszcza się, że w kamienskim wirydarzu może spoczywać nawet około 200 zmarłych. Przejawem sepulklarnej funkcji zieleńca, są zainstalowane na ścianach krużganków płyty nagrobne biskupów i fundatorów, wymontowane z posadzki katedry i tu przeniesione.

Najlepiej zachowana dziś płyta, umieszczona na ścianie południowego skrzydła krużganku, kryła pod soba szczątki biskupa Jana von Sachsen-Lauenburga (+ 1370). Był on wnukiem księcia Bogusława IV, a urząd biskupa piastował od roku 1343.

Na gładkiej powierzchni wapienia znajduje się rytowane przedstawienie biskupa w ostrołukowej arkadzie. Smukła w proporcjach postać w stroju pontyfikalnym, stoi w lekkim wykroku, prawą ręką wykonuje gest błogosławieństwa, lewą zaś trzyma ukośnie ustawiony pastorał. Długi ornat udrapowany z przodu w kaskadę trójkątnych fałd, spod których wyłaniają się proste fałdy dalmatyki. Arkada rozczłonkowana jest niszami, w których znajdują się sylwetki niewielkich postaci, rozmieszczone w trzech kondygnacjach. U dołu, po obu stronach postaci, tarcze wczesnogotyckie pochylone cheraldycznie w prawo. Z prawej strony tarcza oparta na lwie, w jej polu figura krzyża - herb biskupstwa kamieńskiego. W polu tarczy lewej, dwa psy, przecięte skosem z liliami (zapewne herb rodowy). Wzdłuż krawędzi płyty biegła (brązowa) bordiura z medalionami na narożnikach. Z metalowych aplikacji wykonane były jeszcze mitra i pastorał. Inskrypcja płyty mocno wytarta nie zachowała się. Płytę wykonał zapewne jeden z miejscowych warsztatów pomorskich.

Wirydarz był również miejscem uprawy ziół. Rośliny znajdowały tu korzystne warunki, przychylny mikroklimat i należytą opiekę ze strony człowieka. Stąd też znajdują się w nim prawdziwe pomniki przyrody: 500 letni żywotnik-gigant, 350 letni dąb oraz 100 letni ostrokrzew (zawsze zielony)

Panująca wewnątrz cisza stanowiła doskonałe miejsce do modlitwy indywidualnej oraz procesji liturgicznych. Prawdopodobnie było to również miejsce odbywanej pokuty publicznej i azyl dla grzeszników.

W latach 1325-50 nad wschodnim krużgankiem wzniesiono pomieszczenia (cztery sale gotyckie w amfiladzie) mieszkalne kolegium kanonickiego. Z chwilą przeniesienia się kanoników do okazalszych kurii zlokalizowanych na terenie osiedla katedralnego, pomieszczenia te przeznaczono na potrzeby skarbca katedralnego.

W XIX wieku w krużgankach mieściły się pomieszczenia szkoły katedralnej. Po przeniesieniu jej do nowego budynku, w roku 1858 przeprowadzono rekonstrukcję krużganków, przeźroczy i maswerków - większość z nich wymieniając na nowe. Wtedy też, dla ratowania pochylającej się ściany nawy północnej, rozebrano południowy krużganek i wzniesiono masywne przypory.

Od tego czasu nie ingerowano już w strukturę zabudowy wirydarza, zajmując się jedynie jego wnętrzem. Wykorzystując plany prof. Gerarda Ciołka i respektując odkyty przebieg dawnych ścieżek, zrekonstuowano zieleniec, dzieląc go ścieżkami na krzyż, z małym placem pośrodku i obejściem przy ramionach czworoboku. Ścieżki spacerowe wybrukowano kamieniem lub cegłą.

W celu ukazania przebiegu rozebranego południowego skrzydła krużganka, zastosowano w bruku ceglanym pas z kamienia odpowiadający jego poziomemu założeniu. Na placyku pośrodku zieleńca ustawiono chrzcielnicę romańską. Według niektórych opini w niej to biskup Otton miałby udzielać chrztu mieszkańcom Kamienia. Źródła wykluczają jedank taką ewentualność. Nie zmienia to faktu, że jest ona bardzo stara i pochodzi być może z pierwszej, kamiennej świątyni.

W tej przepięknej scenerii, odbywały się przez szereg lat koncerty kameralne Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Organowej i Kameralnej w Kamieniu Pomorskim. Dzisiaj muzyka w wirydarzu ucichła ale wciąż jest on atrakcją turystyczną i miejscem, w którym człowiek choć przez chwilę może stanąć na progu innego świata.